Loading...
Hiện nay, tình hình dịch bệnh Covid-19 trên thế giới vẫn diễn biến rất phức tạp với hàng trăm ngàn ca nhiễm mới SARS-CoV-2 và hàng chục ngàn ca tử vong mỗi ngày. Chuyên gia y tế và người dân trên thế giới đều quan tâm đến thuốc phòng chống và điều trị bệnh dịch COVID – 19 có hiệu quả an toàn. Corticoid là một trong những thuốc được gợi ý cho người bệnh nhiễm COVID – 19 tự điều trị tại nhà. Tuy nhiên, thuốc là con dao hai lưỡi, nếu dùng đúng hợp lý thì có hiệu quả điều trị và an toàn, nếu dùng sai thì gây hại cho sức khoẻ người bệnh và có thể dẫn đến tử vong. Hãy cùng tìm hiểu về tá dụng lợi ích và tác dụng gây hại của thuốc Corticoid trong điều trị nhiễm COVID – 19.
- Tham khảo những cách giúp giảm huyết áp hiệu quả
- Những dấu hiệu bất thường cảnh báo hệ tiêu hóa có vấn đề
Thuốc Corticoid là gì?
Theo Dược sĩ CK1, giảng viên Cao đẳng Y Dược TPHCM cho biết Corticoid (còn gọi là Corticosteroid, Glucocorticoid) là một loại thuốc kháng viêm có tác dụng tương tự như Corticoid tự nhiên là hormone Hydrocortison (Cortisol) và Cortison được sản xuất bởi tuyến thượng thận trong cơ thể. Thuốc Corticoid được chỉ định điều trị trong nhiều bệnh lý khác nhau.
Thuốc Corticoid có những loại nào?
Các loại thuốc Corticoid thường sử dụng trên thị trường là Hydrocortisone, Prednisolone, Prednisone, Methylprednisolone, Triamcinolone, Fluticasone, Beclomethasone, Betamethasone, Dexamethasone, Clobetasone, Budesonide,… và được sản xuất dưới nhiều dạng dùng khác nhau: Thuốc dạng viên dùng đường uống; Thuốc dạng tiêm trực tiếp vào trong mạch máu, khớp, cơ; Thuốc dạng hít qua miệng; Thuốc dạng xịt mũi; Thuốc dạng dung dịch dùng với máy khí dung; Thuốc dạng kem, gel, thuốc mỡ, dung dịch …. dùng tại chỗ (bôi ngoài da, nhỏ mắt, mũi, tai….).
Thuốc Corticoid có tác dụng gì?
Bình thường, cơ thể luôn sản xuất ra corticoid gọi là hormone như Cortisol, Cortison ở ngưỡng nồng độ cần thiết để đáp ứng nhu cho cầu sinh lý của các tế bào để duy trì sức khoẻ. Ở nồng độ sinh lý, Corticoid giúp duy trì cân bằng nội môi, làm tăng sức chống đỡ của cơ thể với stress và giúp duy trì các chức năng khác của cơ thể.
Nếu cơ thể không sản xuất đủ lượng hormone cần thiết, các bác sĩ sẽ tiến hành kê đơn để bù đắp sự khác biệt cho người bệnh.Trong điều trị bệnh, Corticoid được sử dụng với ba tác dụng chính là chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Corticoid tác dụng trên nhiều giai đoạn khác nhau của quá trình viêm do mọi nguyên nhân gây ra (cơ học, hóa học, miễn dịch, nhiễm virus, nhiễm vi khuẩn).
Thuốc Corticoid lợi ích trong điều trị bệnh gì?
Thuốc Corticoid được sử dụng trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như:
- Điều trị các bệnh viêm khác nhau như: Viêm đường hô hấp, viêm phổi, viêm phế quản, hen suyễn do viêm đường dẫn khí, bệnh phổi tắc nghiẽn mãn tính, viêm da, viêm mũi, viêm cơ, viêm quanh khớp vai, viêm da, viêm gân, viêm xuong khớp, gout cấp, viêm đại tràng, viêm loét đại tràng và bệnh Crohn,…
- Điều trị dị ứng, sốc phản vệ và các bệnh liên quan đến phản ứng dị ứng như hen phế quản, viêm mũi dị ứng, bệnh lý ngoài da như eczema, vảy nến, phát ban, mề đay, kích ứng nhẹ do côn trùng đốt,…
- Điều trị các bệnh tự miễn như Lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp, thấp tim,…
- Điều trị buồn nôn và nôn: corticoid đường uống có thể sử dụng cùng với các thuốc khác để dự phòng buồn nôn và nôn do thuốc điều trị ung thư.
- Điều trị thay thế khi tuyến thượng thận bị suy không tiết đủ lượng hormone;
- Dùng trong phẫu thuật cấy ghép cơ quan để chống phản ứng loại mảnh ghép của cơ thể;
- Nên nhờ ý kiến tư vấn của bác sĩ hoặc dược sĩ khi sử dụng Corticoid trong điều trị bệnh.
Thuốc Corticoid gây ra những tác hại (tác dụng phụ) nào?
Theo các bác sĩ bệnh chuyên khoa cho hay Sử dụng Corticoid trong thời gian ngắn thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng. Một số tác dụng phụ nhẹ có thể gặp khi sử dụng đợt ngắn gồm: Kích ứng dạ dày, tăng cảm giác ngon miệng, khó ngủ, buồn nôn, nôn.
Tác dụng phụ thường xảy ra nếu dùng thuốc trong thời gian dài hoặc dùng đợt ngắn nhưng lặp đi lặp lại nhiều lần hoặc dùng liều càng cao thì nguy cơ gặp tác dụng phụ càng lớn. Một số tác dụng phụ nghiêm trọng có thể phát sinh với việc sử dụng thuốc kéo dài như: Loãng xương, tăng nguy cơ nhiễm trùng, tăng huyết áp, tăng đường huyết, tăng nguy cơ loét dạ dày tá tràng, tăng lipid, dị hoá protein, mất kali, đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp, glocom, chậm lành vết thương, da teo mỏng, dễ bị bầm tím, chậm lớn ở trẻ em, hội chứng Cushing (mặt tròn như mặt trăng, lắng đọng mỡ ở vùng cổ, lưng trong khi chân tay teo nhỏ…), suy tuyến thượng thận khi ngừng thuốc đột ngột.
Việc sử dụng Corticoid như con dao hai lưỡi. Vì vậy, để phát huy hiệu quả điều trị và hạn chế các tác dụng bất lợi của nhóm thuốc này, người bệnh cần tuân thủ liệu trình điều trị và chỉ dùng thuốc theo đơn kê của Bác sĩ sẽ cân nhắc dùng liều thấp nhất có thể mà vẫn kiểm soát được các triệu chứng. Tuy nhiên, một số bệnh vẫn cần dùng liều cao hơn so với các bệnh khác để kiểm soát triệu chứng. Thậm chí với cùng một bệnh, liều dùng cũng thay đổi theo từng cơ địa của người bệnh và thay đổi tùy theo từng giai đoạn bệnh. Tuyệt đối không tự ý mua thuốc điều trị, không tự ý ngưng thuốc nếu dùng thuốc kéo dài trên 2 tuần.
Thuốc Corticoid có nên sử dụng sớm cho người bệnh nhiễm COVID -19 không?
Thuốc Corticoid (Dexamethasone hay Methylprednisolone) được gợi ý cho người bệnh nhiễm COVID-19 tự điều trị tại nhà. Nhưng người bệnh sử dụng sớm thuốc Corticoid dường như không có lợi, thậm chí có thể gây hại. Điều này có thể xuất phát từ việc người bệnh hiểu chưa đúng thông tin khuyến cáo của cơ quan y tế về việc sử dụng thuốc.
Hiện có rất nhiều đơn thuốc hoặc túi thuốc kê cho người bệnh nhiễm COVID-19 sử dụng thuốc Corticosid từ sớm và còn được nhân rộng trong cộng đồng. Việc sử dụng các thuốc Corticoid (Dexamethasone hay Methylprednisolone) cho bệnh nhân F0 từ sớm có thực sự hiệu quả không?
Bình thường khi bị nhiễm virus bất kỳ, cơ thể sẽ sản sinh ra một chất kìm hãm virus phát triển, có tên là interferon (Trong cơ thể, Interferon là một nhóm các protein tự nhiên được sản xuất bởi các tế bào của hệ miễn dịch, nhằm chống lại các tác nhân ngoại lai như virus, vi khuẩn, ký sinh trùng và tế bào ung thư). Với bệnh nhân COVID-19, người ta thấy rằng việc gia tăng sớm interferon loại 1 (type 1 interferon) dường như làm nhẹ tình trạng bệnh COVID-19, trong khi đó việc gia tăng trễ hoặc không tăng interferon này làm tăng độ nặng của bệnh và tăng nguy cơ tử vong. Theo một số nghiên cứu đã dùng inteferon loại 1 tái tổ hợp cho bệnh nhân mới vừa nhiễm SARS-CoV-2 và đã cho kết quả khả quan. Điều này cho thấy vai trò của việc gia tăng sớm interferon 1 có thể giảm nhẹ triệu chứng hoặc biến chứng nặng của bệnh COVID-19.
Thuốc Corticoid được sử dụng trong nhiều bệnh lý với tác dụng chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Theo đó, thuốc Corticoid cũng cho tác dụng ức chế interferon loại 1. Dù chưa có bằng chứng rõ ràng việc dùng thuốc Corticoid có làm giảm interferon loại 1 ở bệnh nhân COVID-19 hay không, các dữ liệu có được đến thời điểm này dường như cho thấy mối liên quan.
Ngoài ra, đã có nhiều bằng chứng cho thấy việc dùng thuốc Corticoid cho bệnh nhân COVID-19 có triệu chứng nhẹ (sốt, đau đầu, ho, sổ mũi, mệt mỏi, đau nhức mình,…) sẽ không có hiệu quả, thậm chí gây hại đến sức khoẻ người bệnh. Đồng thời thuốc còn làm chậm thời gian loại bỏ virus khỏi cơ thể.
Tuy nhiên, thuốc Corticoid đã được điều trị thử nghiệm trên những bệnh nhân nhiễm COVID-19 nhập viện có triệu chứng diễn biến nặng cho kết quả có lợi hiệu quả. Đối với những bệnh nhân phải thở máy, việc điều trị được chứng minh là làm giảm tỷ lệ tử vong. Vì vậy thuốc Corticoid có lợi cho bệnh nhân COVID-19 nặng (cần phải thở máy, thở oxy) nhưng không phải có thể dùng ở bất cứ giai đoạn nào.
Thời điểm có thể xem xét dùng thuốc Corticoid thường sau 7 ngày tính từ lúc có triệu chứng nhiễm COVID-19 (sốt, ho…) và dùng thuốc trên những bệnh nhân có dấu hiệu chuyển biến nặng (giảm nhiều SpO2).
Một nghiên cứu khác cho thấy, việc dùng thuốc Corticoid sau 7 ngày từ khi có triệu chứng nhiễm COVID-19 cho hiệu quả khỏi bệnh và giảm tử vong cao hơn do cơ thể có đáp ứng phản ứng miễn dịch và lượng virus đã giảm đi nhiều.
Vì vậy, nếu dùng thuốc Corticoid (Dexamethasone hay Methylprednisolone) sớm (khi chưa phải thở oxy, khi SpO2 còn trên 95%) cho bệnh nhân nhiễm COVID-19 ở giai đoạn virus tăng sinh có thể không có lợi, mà có thể gây hại, thậm chí có thể làm bệnh nặng hơn và tỷ lệ tử vong do COVID-19 cao hơn so với không dùng Corticoid.
Ngoài ra, đối với những bệnh nhân nhiễm COVID-19 có nhiều bệnh lý kèm theo như: tăng huyết áp, tăng đường huyết, loãng xưỡng, tăng lipid máu, tăng nhãn áp, loạn thần…có thể làm cho bệnh lý nền tăng thêm biến chứng khi dùng Corticoid và làm cho tình trạng bệnh nặng hơn, có thể dẫn đến tử vong.
Vì sao bệnh nhiễm COVID-19 (F0) tại nhà không tùy tiện dùng corticoid?
Thuốc Corticoid là nhóm thuốc kháng viêm rất quen thuộc được sử dụng trong điều trị nhiều bệnh lý viêm do virus hay vi khuẩn. Tuy nhiên, các thuốc này chỉ sử dụng sau khi cân nhắc rất kỹ lợi ích/nguy cơ gây tác hại và chỉ sử dụng khi thật cần thiết. Các chuyên gia y tế cũng khuyến cáo người nhiễm COVID-19 không tự ý dùng các thuốc kháng viêm nhóm Corticoid (Dexamethason, Prednison, Methylprednisolon,…), kể cả các thuốc chống đông.
Tuyệt đối F0 điều trị ở nhà không mua, không tích trữ, không tùy tiện sử dụng thuốc Corticoid. Việc dùng các thuốc này không đúng chỉ định, không đúng liều, không đúng thời điểm, không đúng thời gian, không đúng tình trạng của người bệnh vừa không có lợi trong điều trị mà còn gặp nhiều tác dụng phụ gây hại cho người bệnh, đặc biệt ở người bệnh có nhiều bệnh lý nền. Vì thuốc Corticoid gây suy giảm miễn dịch, nguy cơ làm cho nặng hơn, gây rối loạn chuyển hoá, mất kiểm soát đường huyết ở người bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp…
Theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị COVID-19 do Bộ Y tế ban hành mới đây, có 2 thuốc thuộc nhóm này được sử dụng đường uống cho F0 tại nhà là: Dexamethason 0,5 mg (viên nén), Methylprednisolon 16 mg (viên nén). Tuy nhiên, trong đó nêu rõ, thuốc chống viêm sẽ không được phát sẵn mà do bác sĩ kê đơn và chỉ dùng một ngày trong khi chờ chuyển đến bệnh viện…
Vì vậy, người bệnh chỉ dùng các thuốc Corticoid khi được bác sĩ chẩn đoán chính xác về tình trạng bệnh rồi kê đơn và phải dùng đúng liều lượng, đúng thời điểm, đúng thời gian khuyến cáo của thuốc, đảm bảo cho người bệnh COVID-19 có đáp ứng hiệu quả điều trị và an toàn.
DSCK1. NGUYỄN HỒNG DIỄM
